Bạn có bao giờ cảm thấy lạc lõng giữa biển thông tin trên mạng, hay loay hoay tìm cách kiếm tiền từ những điều mình thật sự yêu thích không? Sơn biết cảm giác đó. Cách đây vài năm, Sơn cũng như vậy. Thị trường lao động đang thay đổi chóng mặt, và cái bằng đại học truyền thống không còn là tấm vé đảm bảo cho sự nghiệp nữa. Mọi người đang mất dần niềm tin vào hệ thống giáo dục cũ và tìm đến những nhà sáng tạo nội dung trên Internet để học hỏi, để phát triển bản thân và sự nghiệp. Nghĩ mà xem, lần cuối cùng bạn nghe ai đó tự hào nói rằng họ dùng tất cả kiến thức từ đại học cho công việc là khi nào?
Thay vào đó, Sơn học cách tập gym từ các YouTuber chuyên về fitness. Sơn tự học về kinh doanh, tâm linh, phát triển bản thân từ hàng trăm nguồn khác nhau trên mạng. Bạn có đủ khả năng để tự học mọi thứ mình muốn, trở thành chuyên gia của chính mình mà không cần bỏ ra hàng chục, thậm chí hàng trăm triệu đồng cho những khóa học truyền thống.
Từ Bẫy Làm Thuê Đến Con Đường Kiến Tạo Giá Trị
Nhiều người khi muốn thoát khỏi hệ thống làm công ăn lương truyền thống thường nghĩ đến làm Freelancer. Họ học một kỹ năng, bán kỹ năng đó và rồi… lại mắc kẹt vào một “vòng xoáy” mới. Vòng xoáy Freelancer. Bạn phải liên tục tìm kiếm khách hàng để tồn tại. Bạn trở thành một “cỗ máy chuyên biệt” chỉ thực hiện một nhiệm vụ cụ thể, và đáng buồn là những nhiệm vụ đó ngày càng bị tự động hóa bởi các công cụ mới.
Như Sơn đã từng trải nghiệm, các công việc Freelance giá rẻ đang dần bị AI hoặc các phần mềm tự động chiếm lấy. Sơn từng làm thiết kế web, nhưng giờ đây, một người không chuyên cũng có thể tạo ra một website đẹp lung linh chỉ với vài trăm ngàn đồng nhờ các nền tảng có sẵn. Nếu bạn chỉ là một “thợ” sử dụng phần mềm, bạn sẽ rất khó để tính phí cao hơn.
Để thực sự tạo ra sự bứt phá và kiếm được khoản tiền lớn hơn (vài triệu, vài chục triệu cho một dự án) để có nhiều thời gian rảnh hơn, bạn cần trở thành một chuyên gia, chứ không chỉ là một chuyên viên. Điều này có nghĩa là bạn cần hiểu rộng, kết nối các kiến thức khác nhau để đưa ra giải pháp tổng thể, chứ không chỉ đơn thuần là thực hiện một kỹ năng đơn lẻ.
Thế Nào Là Một Value Creator?
Đây là một con đường sự nghiệp mới mà Internet đã mở ra. Sơn gọi đó là tư duy Value Creator – người kiến tạo giá trị. Thay vì bán thời gian hay kỹ năng đơn lẻ như Freelancer, họ kiếm tiền bằng trí tuệ và khả năng tổng hợp kiến thức của mình. Họ là những người:
- Kiếm tiền bằng trí óc, không phải bằng thời gian.
- Nghiên cứu sâu những điều mình bị ám ảnh, chắt lọc kiến thức qua bài viết, video, và các nội dung online khác. Họ như một “công ty truyền thông một người”.
- Kiếm tiền từ việc tổng hợp kiến thức và kinh nghiệm thành các sản phẩm số (khóa học, ebook, template…) hoặc dịch vụ tư vấn.
- Tập trung mạnh vào việc giáo dục khán giả, thay vì chỉ đăng bài câu view hay tạo drama.
Con đường này rất hấp dẫn Sơn. Sơn không cần phải lo lắng về việc cạnh tranh bằng chiêu trò hay ngoại hình. Sơn chỉ cần tập trung vào thông điệp, vào những kiến thức Sơn đang học và chia sẻ lại.
Value Creator là người dành tâm huyết để khám phá những khía cạnh chưa được biết đến của thực tại, theo đuổi sự tò mò của bản thân và biến đó thành công việc cả đời.
Bước 1: Tìm Kiếm Nỗi Ám Ảnh Chân Thật Của Bạn (Insight)
Giá trị cốt lõi của một Value Creator là tạo ra giá trị thực sự cho người khác, xuất phát từ chính những gì bạn đam mê và ám ảnh. Nghe có vẻ đơn giản, nhưng đây là bước khó nhất. Làm sao để biết điều gì thực sự “ám ảnh” bạn? Điều này không phải lúc nào cũng rõ ràng, vì nó không phải là thứ hữu hình, cầm nắm được.
Với Sơn, đó là cảm giác “phải đọc” cuốn sách nào đó, “phải xem” video nào đó, những thứ cuốn hút bạn một cách tự nhiên. Ví dụ, Sơn rất thích các cuốn như The Power of Now, Flow, hay các bài giảng của Alan Watts. Chúng thực sự chạm đến Sơn và khiến Sơn muốn đào sâu hơn. Bạn cũng vậy, hãy tìm những người, những tài liệu, những chủ đề khiến bạn cảm thấy việc học hỏi thật dễ dàng và bạn chỉ muốn nói về chúng.
Cách dễ nhất để bắt đầu? Hãy nhìn vào lịch sử duyệt web của bạn, nhìn vào những video bạn tự nhiên xem lúc rảnh, những người bạn follow trên mạng xã hội để học hỏi chứ không phải để giải trí. Đó có thể là manh mối về điều khiến bạn thực sự tò mò.
Hãy thử mọi thứ khiến bạn cảm thấy hứng thú. Bộ não và cái tôi của bạn sẽ cố gắng làm bạn xao nhãng bằng những thú vui nhất thời (như chơi game, đi chơi), nhưng nếu bạn kiên trì thử, bạn sẽ tìm thấy điểm chạm.
Một cách khác là nhìn vào cuộc sống của chính bạn. Bạn đã cải thiện điều gì nhiều nhất? Nếu bạn là một “con nghiện” tập gym, việc tập gym đã giúp cuộc sống của bạn thay đổi thế nào? Nếu bạn thích tự học mọi thứ, điều đó mang lại lợi ích gì? Làm thế nào để bạn có thể giúp người khác cũng đạt được điều đó?
Bước 2: Nghiên Cứu Đa Chiều (Strategy)
Khi đã tìm thấy “nỗi ám ảnh” của mình, bước tiếp theo là nghiên cứu nó từ mọi góc độ. Nghiên cứu đa chiều giúp bạn có cái nhìn tổng quan và sâu sắc về lĩnh vực của mình, trở thành chuyên gia thực thụ.
Bạn phải sẵn sàng đọc sách, xem video, nghe podcast của cả những người bạn không đồng ý. Nếu bạn quan tâm đến sức khỏe, hãy nghiên cứu cả lợi ích của chế độ ăn thuần chay dù bạn là người theo chế độ ăn keto hay ngược lại. Điều này giúp bạn có cái nhìn khách quan, hiểu được bức tranh toàn cảnh thay vì chỉ cố thủ trong “bong bóng” quan điểm của mình.
Hãy bắt đầu với những kiến thức nền tảng, bức tranh lớn trước khi đi sâu vào chi tiết kỹ thuật. Đừng để bị sa lầy vào những mẹo vặt hay kỹ thuật nhỏ. Hãy đắm mình vào chủ đề đó mỗi ngày. Bỏ theo dõi những tài khoản mạng xã hội chỉ mang tính giải trí, thay vào đó là những người chia sẻ kiến thức chất lượng. Đặt sách lên bàn làm việc, xếp podcast vào danh sách nghe để biến việc học thành một phần tự nhiên trong ngày.
Thực tế không được chia thành các “ngăn” như ở trường học (sinh học riêng, kinh doanh riêng). Mọi thứ đều kết nối với nhau. Kinh doanh là một phần của cuộc sống, và mọi khía cạnh trong cuộc sống của bạn đều ảnh hưởng đến nó. Chúng ta cần những người có khả năng tổng hợp kiến thức từ nhiều lĩnh vực khác nhau để giúp người khác nhìn thấy bức tranh lớn và giải quyết vấn đề của họ một cách toàn diện.
Bước 3: Thay Đổi Tư Duy (Mindset Shift)
Đây là một bước thay đổi tư duy quan trọng: hãy xem bản thân như độc giả lý tưởng của chính mình. Khi bạn tạo nội dung, hãy nghĩ xem “phiên bản quá khứ” của bạn cần gì để vượt qua khó khăn, “phiên bản hiện tại” của bạn đang vật lộn với điều gì, và “phiên bản tương lai” của bạn muốn nghe lời khuyên nào.
Sơn thường viết như đang nói chuyện với Sơn của những năm trước, khi còn loay hoay với việc xây dựng One-Person System hay kiếm tiền online. Sơn chia sẻ những bài học mà Sơn ước mình biết sớm hơn. Hoặc những lúc đang gặp khó khăn, Sơn viết ra những lời khuyên cho chính mình, như một cách để tự vực dậy tinh thần.
Việc này không chỉ giúp bạn tạo ra nội dung chân thật, dễ chạm đến người đọc (vì rất có thể họ cũng đang ở trong hoàn cảnh tương tự) mà còn là một hành trình phát triển cá nhân mạnh mẽ. Kinh doanh, viết lách, sáng tạo nội dung với Sơn không chỉ là công cụ kiếm tiền mà còn là phương pháp để tạo sự nghiệp riêng và tự khám phá bản thân.
Hãy coi mạng xã hội (hoặc bất kỳ nền tảng nào bạn chọn) là cuốn nhật ký công khai, là nơi ghi chép công khai, là ngôi trường công khai mà bạn tự học và chia sẻ lại cho người khác. Đừng chờ đợi sự hoàn hảo để dám bắt đầu.
Bước 4: Ưu Tiên Chiều Sâu và Rõ Ràng (Action)
Trong thời đại thông tin bão hòa, khả năng đơn giản hóa những chủ đề phức tạp sẽ là kỹ năng quý giá nhất. Khi bạn đã nghiên cứu và tổng hợp kiến thức, hãy ưu tiên chiều sâu và sự rõ ràng trong nội dung bạn tạo ra.
Đừng chỉ lướt qua bề mặt. Hãy đào sâu vào vấn đề, giải thích “tại sao” đằng sau “cách làm”. Ví dụ, khi nói về copywriting, đừng chỉ đưa ra template. Hãy giải thích nguyên tắc tâm lý đằng sau, vì sao cấu trúc này lại hiệu quả.
Quá trình ghi chú lại những ý tưởng “vàng” trong khi nghiên cứu (những câu chuyện, số liệu, phát hiện khiến bạn “wow”) chính là bước xây dựng “viên gạch” cho nội dung của bạn. Khi cần viết bài, bạn chỉ việc lấy những ghi chú này ra, sắp xếp lại và xây dựng nên lập luận của mình.
Tuy nhiên, đừng để việc học vượt quá xa việc thực hành. Bạn không thể học bơi chỉ bằng cách đọc sách. Bạn phải xuống nước và tập bơi. Tương tự, bạn không thể thành thạo viết lách chỉ bằng cách đọc về nó. Hãy viết, xuất bản và học hỏi từ phản hồi.
Với Value Creator, việc học hỏi không chỉ là đọc sách hay nghe giảng. Đó còn là suy ngẫm, chiêm nghiệm, đi dạo để cho tâm trí kết nối các ý tưởng. Hãy dành thời gian “ngồi yên” với một chủ đề, tự hỏi bản thân: “Giá trị cốt lõi ở đây là gì? Nó đã giúp mình thay đổi cuộc sống thế nào?”.
Sơn từng tốn rất nhiều thời gian chỉ để học mà không hành động. Cảm giác như đọc cả trăm cuốn sách về bơi lội nhưng vẫn sợ xuống nước. Chỉ khi thực sự dám bắt đầu tạo nội dung, Sơn mới thực sự học được cách biến kiến thức thành giá trị cho người khác.
Cuối cùng, hãy đưa giá trị của bạn ra thị trường công khai. Tạo nội dung và đăng tải nó. Bạn cần dữ liệu để biết liệu ý tưởng của mình có thực sự hữu ích với người khác hay không. Cân bằng giữa việc phát triển nội lực (học hỏi, chiêm nghiệm) và chơi trò chơi bên ngoài (tạo nội dung, phân phối).
Bước 5: Biến Kiến Thức Thành Thu Nhập Bền Vững (Example)
Các khóa học, ebook, template, dịch vụ tư vấn, hoặc bất kỳ sản phẩm số nào chứa đựng kiến thức và kinh nghiệm tổng hợp của bạn có thể là nguồn thu nhập bền vững cho Value Creator.
Bạn kiếm tiền bằng cách “đóng gói” những gì bạn đã nghiên cứu, tổng hợp và áp dụng thành một hệ thống, một quy trình từng bước mà người khác có thể học và làm theo. Thay vì chỉ bán thời gian tư vấn 1-1, bạn tạo ra một khóa học online hướng dẫn cả nhóm. Thay vì viết bài miễn phí, bạn tổng hợp những bài viết sâu sắc thành một ebook trả phí.
Để mọi người biết đến giá trị của bạn, bạn cần phân phối nội dung. Chọn một hoặc vài nền tảng truyền thông (như blog, YouTube, Podcast, mạng xã hội như Twitter hay Facebook). Twitter là một nơi tuyệt vời để bắt đầu vì nó ưu tiên ý tưởng và khả năng tìm ra nét độc đáo trong diễn đạt ngắn gọn.
Việc quan trọng là học cách thu hút sự chú ý trong “thời đại thông tin” này. Không cần chiêu trò rẻ tiền, chỉ cần hiểu tâm lý con người.
- Vấn đề: Bắt đầu với một vấn đề mà nhiều người đang gặp phải sẽ lập tức tạo sự tò mò. (Ví dụ: “Bạn vật lộn với việc tăng traffic blog?”)
- Con số: Sử dụng con số cụ thể gây ấn tượng. (Ví dụ: “Tôi đã dành 1000 giờ nghiên cứu chủ đề X…”)
- Thống kê: Dẫn ra một thống kê đáng chú ý. (Ví dụ: “90% người bắt đầu kinh doanh online bỏ cuộc sau năm đầu tiên. Làm sao để không rơi vào số đó?”)
Việc xây dựng danh sách email thông qua Newsletter là cực kỳ quan trọng. Sơn coi Newsletter là “vũ khí bí mật”. Nó không bị phụ thuộc vào thuật toán của mạng xã hội và là nơi bạn có thể chia sẻ sâu hơn, xây dựng kết nối với khán giả và giới thiệu sản phẩm một cách tự nhiên.
Sơn đã nhận ra rằng, phần lớn giá trị và doanh thu đến từ việc nuôi dưỡng khán giả qua Newsletter. Tại đây, Sơn có thể chia sẻ những kiến thức phức tạp hơn, kết nối các chủ đề tưởng chừng không liên quan (như tâm lý học và marketing), và từ đó xây dựng sự tin tưởng để khi Sơn ra mắt sản phẩm, mọi người sẵn sàng đón nhận.
Trở thành Value Creator không phải là một con đường dễ dàng và bạn sẽ không biết chính xác mình đang làm gì trong phần lớn thời gian. Sơn cũng vậy. Nhưng đó là một con đường đáng giá, vừa giúp bạn phát triển bản thân mạnh mẽ, vừa tạo ra giá trị thực sự cho thế giới và xây dựng một công việc kinh doanh bền vững.
Tóm Lại Hành Trình Của Value Creator
Đây là bảng tóm tắt sự khác biệt giữa việc chỉ là một Freelancer (làm thuê kỹ năng) và một Value Creator (kiến tạo giá trị):
| Đặc điểm | Freelancer (Truyền Thống) | Value Creator |
|---|---|---|
| Mô hình kiếm tiền | Bán thời gian/kỹ năng, nhận dự án theo yêu cầu | Bán kiến thức/kinh nghiệm tổng hợp, tạo sản phẩm/dịch vụ |
| Vị thế trên thị trường | Hàng hóa (commodity), dễ bị thay thế bởi tự động hóa/người khác giá rẻ hơn | Chuyên gia, người kiến tạo giải pháp, độc đáo |
| Tập trung chính | Hoàn thành nhiệm vụ cụ thể (web design, viết bài SEO…) | Nghiên cứu sâu, tổng hợp kiến thức từ nhiều nguồn, giáo dục khán giả |
| Nguồn thu nhập | Phụ thuộc vào việc tìm kiếm khách hàng liên tục | Đa dạng từ sản phẩm số, dịch vụ, cộng đồng… có khả năng tạo thu nhập thụ động |
| Con đường phát triển | Trở thành chuyên viên giỏi một kỹ năng | Trở thành người tổng hợp (synthesizer), kết nối các lĩnh vực |
Sơn hy vọng những chia sẻ này sẽ giúp bạn có cái nhìn rõ hơn về con đường Value Creator. Hãy thử bắt đầu. Dành vài tuần, vài tháng để đắm mình vào điều bạn tò mò. Bạn sẽ thấy những tia sáng đầu tiên của sự phát triển, và điều đó sẽ là động lực để bạn tiếp tục đào sâu hơn nữa. Chúc bạn kiến tạo nên những giá trị tuyệt vời!