Bạn có bao giờ cảm thấy bế tắc với công việc 8 tiếng/ngày? Sáng chen chúc, tối mệt nhoài, thu nhập vừa đủ sống, và cảm giác cuộc đời cứ trôi đi mà mình chẳng thực sự kiểm soát được gì? Sơn hiểu cảm giác đó.
Cách đây nhiều năm, khi mới bắt đầu hành trình của mình, tôi chỉ đơn giản là tò mò quan sát. Tôi nhìn những người xung quanh – có người trông có vẻ không hạnh phúc, không khỏe mạnh, cứ lặp đi lặp lại vòng quay “làm công ăn lương”, sống chật vật từ lương tháng này sang tháng khác. Và tôi cũng nhìn những người khác – họ dường như đang sống cuộc đời trong mơ, lan tỏa giá trị, truyền cảm hứng cho người khác. Sự đối lập đó tạo ra một nhận thức rõ ràng trong Sơn: Mình không muốn sống cuộc đời như thế kia, mình muốn sống cuộc đời như thế này.
Đó không phải là phán xét, đó là sự phân định. Tôi nhận ra rằng, để có được sự tự chủ về thời gian, tài chính và sống một cuộc đời ý nghĩa, mình không thể đi theo con đường truyền thống. Mình phải tự tạo ra con đường cho riêng mình. Đây không chỉ là một lựa chọn, mà trong bối cảnh thế giới thay đổi nhanh chóng hiện nay, tự tạo sự nghiệp đang dần trở thành một xu hướng tất yếu cho những ai muốn thực sự làm chủ cuộc đời mình. Nó đòi hỏi một sự chuyển đổi tư duy, một kế hoạch hành động, và quan trọng nhất là sự dũng cảm để bắt đầu.
Bước 1: Lắng nghe nội tâm và khám phá khả năng độc đáo
Bước đầu tiên và có lẽ là quan trọng nhất khi bắt đầu tự tạo sự nghiệp, đó là quay vào bên trong. Bạn cần xác định rõ đam mê và kỹ năng cốt lõi của mình. Nghe có vẻ sáo rỗng, nhưng đây chính là nền tảng để bạn xây dựng thứ gì đó thực sự bền vững và ý nghĩa. Sơn bắt đầu chỉ từ sự tò mò. Tôi thử tập gym (vì muốn vượt qua thất tình và có thân hình đẹp hơn – ban đầu chỉ là mục tiêu rất “đời thường”), thử học các kỹ năng mới mà mọi người nói sẽ giúp ích cho cuộc sống. Dần dần, tôi nhận ra mình yêu thích quá trình học hỏi, yêu thích việc cải thiện bản thân.
Quá trình này không phải lúc nào cũng suôn sẻ. Sơn cũng thất bại nhiều lần, cũng lạc lối. Nhưng sau cùng, kiến thức, kỹ năng và trải nghiệm đã tích lũy dần, bồi đắp cho nhau, và mọi thứ bắt đầu đâu vào đấy. Đam mê ban đầu có thể rất đơn giản, thậm chí có phần nông cạn, nhưng khi bạn đào sâu và tìm được một “lý do tại sao” lớn hơn, nó sẽ trở thành động lực mạnh mẽ.
Một trong những bài học lớn nhất Sơn rút ra là
“The most profitable niche is you.” (Niche lợi nhuận nhất chính là bạn.)
Trong thời đại đề cao sự chân thực, việc “sản phẩm hóa bản thân” (productize yourself) là cách để bạn trở nên độc đáo. Đừng sợ bạn không đủ đặc biệt. Chỉ cần nhìn vào những gì bạn thực sự quan tâm, những trải nghiệm độc đáo bạn đã có, và những kỹ năng bạn đã tích lũy. Đó chính là nguyên liệu quý giá nhất. Hãy bắt đầu bằng việc dành thời gian suy ngẫm về những điều khiến bạn hào hứng, những vấn đề bạn muốn giải quyết, và những gì bạn làm tốt một cách tự nhiên nhất. Viết chúng ra, trò chuyện với bạn bè, thử nghiệm những sở thích mới. Quá trình này cần thời gian, đừng vội vàng.
Bước 2: Hiểu thị trường và tìm điểm chạm độc đáo
Sau khi đã nhìn vào bên trong, bước tiếp theo là nhìn ra bên ngoài: nghiên cứu thị trường và tìm kiếm cơ hội nơi đam mê/kỹ năng của bạn có thể tạo ra giá trị cho người khác. Thị trường không phải là một thứ gì đó quá xa vời hay chỉ dành cho các tập đoàn lớn. Thị trường đơn giản là nhu cầu của những người xung quanh bạn.
Sơn đã học được cách quan sát và phân tích. Tôi nhìn xem những người mình ngưỡng mộ đang làm gì, cách họ giải quyết vấn đề, cách họ truyền tải thông điệp. Tôi cũng nhìn những điều chưa hiệu quả để rút kinh nghiệm. Đây chính là lúc áp dụng bài học về “Copy your way to success” hay “Steal like an artist”. Không phải là sao chép trắng trợn, mà là sự mô phỏng thông minh.
“Success is a game of intelligent imitation.” (Thành công là một trò chơi mô phỏng thông minh.)
Bạn quan sát những gì đang hiệu quả trên thị trường (bài viết viral, sản phẩm bán chạy, cách người khác thu hút sự chú ý), phân tích tại sao nó lại hiệu quả, và sau đó áp dụng những nguyên tắc đó vào nội dung hoặc sản phẩm của bạn, với góc nhìn độc đáo của bạn (đã xác định ở Bước 1). Ví dụ, nếu bạn thấy một bài post trên mạng xã hội về quản lý thời gian nhận được nhiều tương tác, hãy phân tích cấu trúc, ngôn ngữ, vấn đề nó giải quyết. Sau đó, hãy viết về quản lý thời gian theo cách của riêng bạn, với những kinh nghiệm hoặc góc nhìn khác biệt mà chỉ bạn có.
Một kỹ năng quan trọng khác ở bước này là “Self-Awareness is Key”. Nếu bạn muốn tạo ra sản phẩm/nội dung mà người khác quan tâm, hãy tự hỏi chính mình quan tâm đến điều gì và tại sao. Khi Sơn lướt mạng xã hội, tôi thường dừng lại và tự hỏi: Tại sao mình lại dừng lại ở bài post này? Điều gì khiến mình muốn đọc tiếp? Tại sao mình lại nhấn like hoặc chia sẻ? Tại sao mình lại quyết định mua sản phẩm kia? Việc hiểu chính tâm lý của mình khi tiêu thụ nội dung và sản phẩm sẽ giúp bạn hiểu tâm lý của người khác, từ đó tìm được điểm chạm phù hợp trên thị trường. Đừng ngần ngại thử nghiệm và hỏi ý kiến những người xung quanh về ý tưởng của bạn.
Bước 3: Biến ý tưởng thành sản phẩm hoặc dịch vụ có giá trị
Sau khi đã xác định được điểm giao thoa giữa đam mê của bạn và nhu cầu của thị trường, đã đến lúc xây dựng thứ gì đó cụ thể. Đây có thể là một sản phẩm số (ebook, khóa học, template), một dịch vụ tư vấn 1:1, hoặc bất cứ thứ gì khác mà bạn có thể “đóng gói” kiến thức và kỹ năng của mình lại và cung cấp cho người khác để giải quyết vấn đề của họ.
Nguyên tắc cốt lõi ở đây là “Traffic and Offers”. Kinh doanh, dù là doanh nghiệp một người hay tập đoàn lớn, về cơ bản là trò chơi tạo ra một sản phẩm hoặc dịch vụ tốt (Offer) và đưa nó đến đúng người (Traffic). Ở bước 3, chúng ta tập trung vào việc hoàn thiện cái “Offer” đó. Sản phẩm hay dịch vụ của bạn cần phải thực sự giải quyết được vấn đề cho khách hàng và mang lại giá trị rõ ràng cho họ. Đừng cố gắng tạo ra thứ gì đó “hoàn hảo” ngay từ đầu. Hãy bắt đầu với một phiên bản đơn giản nhất (Minimum Viable Product – MVP) và cải tiến dần dựa trên phản hồi từ người dùng.
Việc xây dựng sản phẩm/dịch vụ độc đáo cũng liên quan mật thiết đến bài học “Deconstruct Everything”. Bạn có thể lấy một ý tưởng hoặc sản phẩm đã có trên thị trường, “mổ xẻ” nó ra từng phần, hiểu rõ cách nó hoạt động, và sau đó lắp ráp lại hoặc thêm vào những yếu tố độc đáo từ kiến thức và kinh nghiệm của bạn để tạo ra một phiên bản mới lạ và phù hợp hơn với đối tượng mục tiêu của bạn.
- Sản phẩm số: Ít chi phí ban đầu, khả năng nhân rộng cao.
- Dịch vụ cá nhân hóa: Thu nhập tiềm năng cao hơn trên mỗi khách hàng, giúp bạn hiểu sâu hơn về vấn đề của họ để cải thiện sản phẩm sau này.
Hãy nhớ, sản phẩm/dịch vụ của bạn chính là sự cụ thể hóa của giá trị mà bạn mang lại. Nó không chỉ là “cái gì đó để bán”, mà là công cụ giúp bạn thực hiện sứ mệnh của mình và tạo ra tác động tích cực cho người khác. Hãy tập trung vào việc tạo ra giá trị thực.
Bước 4: Kết nối và đưa giá trị đến đúng người
Có một sản phẩm/dịch vụ tuyệt vời nhưng không ai biết đến thì cũng như không. Bước cuối cùng là Marketing và bán hàng, tức là đưa cái “Offer” của bạn đến với cái “Traffic” phù hợp. Đây là lúc bạn cần xây dựng sự hiện diện trực tuyến và kết nối với những người có khả năng trở thành khách hàng của bạn.
Sơn đã áp dụng nguyên tắc “3 Đòn Bẩy Quan Trọng để Phát Triển One-Person System”:
- Growth (Tăng trưởng): Liên tục thu hút người mới quan tâm đến những gì bạn làm. Bằng cách tạo nội dung giá trị, chia sẻ kiến thức của bạn trên các nền tảng mà đối tượng mục tiêu của bạn đang ở đó (blog, mạng xã hội, newsletter…). Hãy viết những bài cơ bản, dễ hiểu, giải quyết các vấn đề phổ biến mà họ đang gặp phải.
- Nurture (Nuôi dưỡng): Biến những người quan tâm trở thành những người tin tưởng và gắn bó. Gửi newsletter, tương tác trong cộng đồng, xây dựng mối quan hệ. Mục tiêu là giáo dục họ về lĩnh vực của bạn, cho họ thấy tại sao vấn đề đó lại quan trọng và làm thế nào sản phẩm/dịch vụ của bạn có thể giúp họ.
- Monetization (Kiếm tiền): Chuyển đổi người tin tưởng thành khách hàng. Điều này đòi hỏi bạn phải đề xuất mua hàng một cách thường xuyên và có hệ thống. Không phải là “chụp giật”, mà là tích hợp việc giới thiệu sản phẩm vào lịch trình sáng tạo nội dung của bạn (ví dụ: cuối mỗi bài newsletter giá trị).
Nhiều người mới bắt đầu thường sợ bán hàng hoặc nghĩ rằng họ cần có một lượng fan “khủng” (ví dụ: 10.000 followers) mới được phép kiếm tiền. Điều này là hoàn toàn sai lầm. Như Sơn từng chia sẻ,
“Lack of experience is not an excuse.” (Thiếu kinh nghiệm không phải là lý do biện minh.)
Bạn hoàn toàn có thể bắt đầu kiếm tiền ngay từ khi mới bắt đầu. Ví dụ Sơn từng thử nghiệm: viết một bài phân tích sâu về một chủ đề (ví dụ: thiết kế website) trên Twitter, chèn link affiliate một khóa học liên quan ở cuối bài (được hưởng hoa hồng). Sau đó, bỏ một ít tiền ra để nhờ những người có lượng theo dõi lớn re-tweet bài viết đó. Chỉ với một khoản đầu tư nhỏ cho “traffic”, bạn đã có thể tiếp cận hàng trăm nghìn người và tạo ra doanh thu đáng kể ngay cả khi chưa có “tên tuổi” hay sản phẩm riêng. Đây chính là minh chứng cho nguyên tắc “Start Then Learn” – bắt đầu rồi học, chứ không phải chờ đủ kinh nghiệm rồi mới bắt đầu.
Việc xây dựng lưu lượng truy cập (traffic) cho riêng bạn – thông qua việc xây dựng thương hiệu cá nhân, tạo nội dung trên các kênh của mình – là tài sản bền vững nhất của một one-person business. Nó giúp bạn không phụ thuộc vào bất kỳ nền tảng hay thuật toán nào và có thể kết nối trực tiếp với khách hàng tiềm năng bất cứ lúc nào.
Hành trình thực tế: Sơn đã tự tạo sự nghiệp như thế nào?
Câu chuyện của Sơn chính là một ví dụ điển hình cho 4 bước này. Tôi bắt đầu từ sự tò mò (Bước 1). Tôi quan sát thế giới xung quanh, nhìn những gì người khác làm và không làm, tìm kiếm những khoảng trống và cơ hội (Bước 2). Dần dần, tôi “đóng gói” kiến thức và trải nghiệm của mình về việc xây dựng hệ thống làm việc hiệu quả, tự động hóa, tạo nội dung thành các sản phẩm số và dịch vụ tư vấn (Bước 3).
Và sau đó, tôi liên tục chia sẻ những gì mình học được, những trải nghiệm, những suy nghĩ thông qua blog TOPS, newsletter, mạng xã hội… để kết nối với những người cùng chí hướng và đưa những sản phẩm/dịch vụ đó đến với họ (Bước 4). Hành trình này không hề thẳng tắp. Có những lúc cảm thấy loay hoay, sợ hãi. Sơn từng tốn cả đống tiền quảng cáo mà không ai click, đúng là bài học nhớ đời!
Một trong những thử thách lớn nhất của việc tự tạo sự nghiệp là kiểm soát hoàn toàn mọi thứ. Bạn phải đối mặt với sự không chắc chắn, sự khó chịu khi bước ra khỏi vùng an toàn. Nhưng sự “an toàn” và “ổn định” trong công việc truyền thống thường chỉ là ảo ảnh, và đôi khi còn rủi ro hơn nhiều so với việc tự mình định đoạt tương lai.
Bài học thấm thía nhất có lẽ là “Question Everything”. Đừng tin vào những lời khuyên sáo rỗng hay những “luật bất thành văn” trong kinh doanh online. Ai nói bạn phải chờ 10k follower mới được bán hàng? Ai nói bạn không thể kiếm được thu nhập cao khi làm việc ít giờ hơn? Hãy tự mình thử nghiệm, tự mình tìm ra con đường phù hợp với bạn. Sự tò mò và khả năng đặt câu hỏi chính là động lực giúp Sơn phá vỡ những giới hạn và tìm ra những cách làm hiệu quả.
Việc tự tạo sự nghiệp không chỉ là về tiền bạc, mà còn về việc kiến tạo một cuộc đời có ý nghĩa, nơi công việc là sự mở rộng của con người bạn, nơi bạn có toàn quyền kiểm soát thời gian, năng lượng và hướng đi của mình. Nó đòi hỏi sự cam kết, sự kiên trì, và sẵn sàng học hỏi không ngừng. Nhưng phần thưởng – sự tự do và cảm giác thành tựu khi xây dựng được thứ gì đó từ chính bàn tay và khối óc của mình – hoàn toàn xứng đáng.
| Bước | Nội dung chính | Câu hỏi cần trả lời | Bài học liên quan |
|---|---|---|---|
| Bước 1 | Xác định Đam mê & Kỹ năng | Tôi thực sự quan tâm điều gì? Tôi giỏi điều gì? | The Most Profitable Niche is You |
| Bước 2 | Nghiên cứu Thị trường & Cơ hội | Ai cần những gì tôi có? Vấn đề họ gặp là gì? | Copy Your Way to Success, Self-Awareness is Key |
| Bước 3 | Xây dựng Sản phẩm/Dịch vụ | Làm sao để đóng gói giá trị của tôi? | Traffic and Offers, Deconstruct Everything |
| Bước 4 | Marketing & Bán hàng | Làm sao để đưa giá trị đến đúng người? | 3 Levers (Growth, Nurture, Monetization), Start Then Learn, Lack of Experience is Not an Excuse |
Hy vọng 4 bước này sẽ cho bạn một lộ trình rõ ràng hơn để bắt đầu hành trình tự tạo sự nghiệp của riêng mình. Đừng chờ đợi sự hoàn hảo, hãy bắt đầu ngay hôm nay với những gì bạn có. Thế giới cần góc nhìn và giá trị độc đáo của bạn.