Bạn đang xây dựng một doanh nghiệp, hay một nhà tù cho chính mình?
Điều gì sẽ xảy ra nếu tôi nói với bạn rằng sự tăng trưởng mà bạn hằng khao khát, những cột mốc doanh thu hàng tỷ đồng mỗi tháng, không phải là con đường dẫn đến tự do, mà lại là cánh cửa của một nhà tù tinh vi do chính bạn xây nên?
Rất nhiều chủ doanh nghiệp tin rằng chỉ cần doanh thu tăng, mọi vấn đề sẽ được giải quyết. Nhưng thực tế là 80% các founder đang kiệt sức, không phải vì họ không thành công, mà chính vì sự thành công đó.
Họ kẹt trong một mớ hỗn loạn, làm việc nhiều giờ hơn, căng thẳng hơn và mất kết nối với lý do họ bắt đầu. Nếu doanh nghiệp của bạn liên tục “vỡ trận” mỗi khi phát triển, nếu mọi thứ bắt đầu trôi tuột khỏi tầm tay, nếu mỗi đồng doanh thu tăng thêm lại kéo theo một mớ hỗn loạn mới, thì bài viết này dành cho bạn.
Bởi vì, thứ mà hầu hết các founder nghĩ là vấn đề về quy mô, thực chất lại là vấn đề về hệ thống trá hình.
Bài học 1: Tăng trưởng không sửa chữa hệ thống hỏng, nó chỉ phơi bày chúng
Tăng trưởng giống như một chiếc kính lúp khổng lồ, nó không tự tạo ra các vết nứt, nó chỉ phóng đại những vết nứt đã tồn tại sẵn trong nền móng doanh nghiệp của bạn. Rất nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa, đặc biệt là các agency hay thương hiệu cá nhân, đang vận hành theo kiểu “chắp vá bằng băng dính”.
Mọi quy trình đều được xử lý một cách tùy hứng, không có tài liệu, không có chuẩn mực. Mọi thứ hoạt động được là nhờ vào sự nỗ lực của chính người founder.
Và đó chính là vấn đề. Bạn vừa là trưởng phòng nội dung, vừa là giám đốc vận hành, trưởng phòng kinh doanh, và đôi khi là cả đường dây hỗ trợ tinh thần cho toàn bộ đội nhóm. Bạn trở thành nút thắt cổ chai của mọi thứ. Mọi quyết định, dù là nhỏ nhất, đều phải qua tay bạn.
Khi quy mô còn nhỏ, điều này có vẻ ổn. Nhưng khi bạn bắt đầu tăng trưởng, chiếc kính lúp sẽ chiếu thẳng vào điểm yếu này. Các vết nứt ngày càng rộng ra, căng thẳng ngày càng sâu sắc
“Nếu bạn cảm thấy ngày càng quá tải khi công ty phát triển, điều đó không có nghĩa là có gì đó sai trái. Điều đó có nghĩa là bạn cuối cùng đã chạm đến giới hạn của những hệ thống mà bạn chưa bao giờ xây dựng.”
Bài học 2: Vòng xoáy ‘cày cuốc’ và cái giá phải trả của sự kiệt sức
Tôi đã từng ở chính xác vị trí đó. Doanh nghiệp đầu tiên gần như đã giết chết tôi. Tôi kiếm được nhiều tiền hơn bao giờ hết và cũng khốn khổ hơn bao giờ hết. Tôi làm việc 15 tiếng một ngày, ngủ trên ghế sofa văn phòng, bỏ lỡ mọi khoảnh khắc quan trọng trong cuộc sống của gia đình và bạn bè. Nhìn từ bên ngoài, chúng tôi đang “thắng lớn”. Doanh thu bùng nổ. Nhưng bên trong, đó là một sự hỗn loạn toàn diện.
Tôi nhận ra mình đã xây dựng một nhà tù.
Bài học 3: Phá vỡ ảo tưởng về ‘Scaling Fantasy’
Hầu hết các founder đều sống trong một ảo tưởng mà tôi gọi là “Scaling Fantasy” – Ảo tưởng về Quy mô. Họ nghĩ rằng: “Chỉ cần tôi kiếm được nhiều tiền hơn, tôi sẽ có thể thuê nhiều người hơn, có nhiều thời gian hơn, nhiều tự do hơn, nhiều bình yên hơn.” Nhưng sự thật là: Nếu bạn nhân rộng sự hỗn loạn, bạn chỉ nhận được một sự hỗn loạn đắt đỏ hơn.
Tôi đã tư vấn cho những founder kiếm được 25 tỷ đồng một tháng nhưng lại có ít tự do hơn cả khi họ chỉ kiếm được 2.5 tỷ. Tại sao? Vì họ chỉ nhân rộng những thứ sai lầm. Họ thuê người mà không có hệ thống. Họ thêm sự phức tạp mà không có sự rõ ràng. Họ tăng doanh thu mà không thực sự phát triển cơ sở hạ tầng bên trong. Một founder tôi làm việc cùng kiếm được 25 tỷ/tháng nhưng làm việc 80 giờ một tuần. Anh ấy có 32 nhân viên và hoàn toàn không có hệ thống. Anh ta kiếm được nhiều tiền hơn nhưng cũng đau khổ hơn bao giờ hết.
Đừng đợi đến khi máy bay đang ở độ cao 10.000 mét mới bắt đầu chế tạo động cơ. Nhưng đó chính xác là những gì hầu hết các founder đang làm với doanh nghiệp của mình. Họ cố gắng “cày cuốc” để vượt qua vấn đề, nhưng “cày cuốc” chính là cách nhanh nhất để xây dựng một doanh nghiệp nuốt chửng cuộc sống của bạn.
Bài học 4: Thay đổi vai trò: Từ người làm công sang kiến trúc sư hệ thống
Đây là lúc cần một sự thay đổi trong tư duy. Một sự thay đổi nền tảng về vai trò của bạn trong chính doanh nghiệp của mình. Hãy nghe kỹ đây:
“Bạn không phải là một ‘tay cày’ miệt mài (hustler). Bạn là một kiến trúc sư hệ thống (systems architect).”
Những người “cày cuốc” sẽ kiệt sức. Còn những kiến trúc sư thì xây dựng những thứ trường tồn. Họ không tập trung vào việc làm nhiều hơn, mà tập trung vào việc thiết kế tốt hơn. Họ xây dựng hệ thống trước, và sự tăng trưởng sẽ tự khắc theo sau. Nếu doanh nghiệp của bạn lúc này có cảm giác mong manh, dễ vỡ, dường như chỉ một sai lầm là có thể sụp đổ, đó không phải là vấn đề tăng trưởng. Đó là vấn đề hệ thống.
Bảng so sánh dưới đây sẽ giúp bạn thấy rõ sự khác biệt:
| Tư duy ‘Hustler’ (Người cày cuốc) | Tư duy ‘Architect’ (Kiến trúc sư) |
|---|---|
| Tập trung vào nỗ lực, làm việc nhiều giờ hơn. | Tập trung vào thiết kế, làm việc thông minh hơn. |
| Founder là người giải quyết mọi vấn đề. | Hệ thống được xây dựng để giải quyết vấn đề. |
| Phản ứng với các sự cố (chữa cháy). | Chủ động xây dựng để ngăn ngừa sự cố. |
| Scale sự hỗn loạn. | Scale sự rõ ràng và hiệu quả. |
| Xây dựng một công việc lương cao nhưng không thể thoát ra. | Xây dựng một tài sản có thể tự vận hành. |
Thay đổi này không hề dễ dàng, nó đòi hỏi bạn phải lùi lại, quan sát, và bắt đầu công việc của một kiến trúc sư: vẽ nên bản thiết kế cho một cỗ máy vận hành trơn tru, thay vì lao vào guồng quay để tự mình làm mọi việc.
Kết luận: Lời kêu gọi thức tỉnh
Nếu bạn đọc đến đây và thầm nghĩ, “Chết tiệt, mình đã và đang scale doanh nghiệp bằng băng dính”, thì xin chúc mừng. Ít nhất bây giờ bạn đã nhận ra. Đây chính là lời kêu gọi thức tỉnh dành cho bạn. Giải pháp không phải là đốt bỏ tất cả và làm lại từ đầu. Giải pháp là xây dựng lại nó một cách có chủ đích.
Câu hỏi tôi tự viết ra trong một quán cà phê ở San Francisco năm 2018, khi đang hoàn toàn kiệt sức, đã thay đổi mọi thứ đối với tôi: “Điều gì sẽ xảy ra nếu mục tiêu không phải là làm việc chăm chỉ hơn, mà là xây dựng tốt hơn?”
Sự thay đổi đơn giản đó, từ nỗ lực sang thiết kế, đã biến đổi cách tôi xây dựng doanh nghiệp. Nếu bạn đã mệt mỏi với việc xoay xở trong mớ hỗn loạn và sẵn sàng mở rộng quy mô một cách bài bản, bình yên và bền vững, hãy bắt đầu hành trình trở thành một kiến trúc sư hệ thống. Trong các bài viết tiếp theo, tôi sẽ chia sẻ cụ thể hơn về cách xây dựng những hệ thống cốt lõi đó. Đừng quên đăng ký nhận tin từ The One-Person System để không bỏ lỡ nhé!
