3 sai lầm dùng AI: Đừng để mất năng lực gốc!

Bạn từng trải qua cảm giác này chưa? Vui sướng tột độ khi hoàn thành gấp đôi công việc chỉ trong một nửa thời gian. Hoặc khi bạn viết xong bài blog, slide thuyết trình hay thậm chí cả một chiến lược kinh doanh chỉ trong vài tiếng đồng hồ, tất cả là nhờ một công cụ AI hỗ trợ đắc lực. Bạn thầm nghĩ: “Thật tuyệt, từ giờ mình khỏi cần vất vả với mấy việc này nữa.”

Tuy nhiên, đây lại là một sự thật nguy hiểm mà không nhiều người nhận ra. Trong cái “đã” đó, có một phần năng lực quan trọng của bạn đang được cho mượn. Và sớm muộn gì, bạn cũng sẽ phải trả lại. Câu hỏi bây giờ không còn là “AI có thay thế mình không?” mà là: “Nếu ngày mai mọi thứ quay về đúng giá trị thật, mình còn giữ được bao nhiêu phần chủ động?”

3 sai lầm phổ biến khi bạn dùng AI mà không giữ năng lực gốc

Chúng ta từng quen với những thứ “too good to be true” trong cuộc sống. Còn nhớ thời Grab từng cạnh tranh với Uber bằng cách giảm giá không tiếc tay chứ? Hay như Xanh SM, ngày đầu ra mắt, giá rẻ hơn hẳn Grab, tài xế lịch sự, xe điện êm ái, lại còn khuyến mãi tràn lan. Sơn nhớ có những cuốc xe giá trị 50.000 VND, nhưng cuối cùng mình chỉ phải trả 9.000 VND. Tất cả những chiến thuật này đều nhằm mục đích duy nhất: để người dùng quen với sự tiện lợi, giá rẻ và chất lượng vượt trội.

Và cái chúng ta trả, không chỉ là tiền, mà là thói quen lệ thuộc. AI cũng vậy, bây giờ còn rẻ, còn dễ tiếp cận, và thường xuyên “cho dùng thử”. Nhưng khi mọi thứ đi vào giai đoạn tối ưu hóa doanh thu, bạn sẽ thấy rõ: những tính năng từng miễn phí sẽ bị khóa lại, gói cá nhân bị giới hạn lượt sử dụng, và tài khoản team buộc phải nâng cấp mới dùng được hiệu quả. Đây là lúc con cừu bị xén lông, và bạn đang mắc phải 3 sai lầm lớn.

Sai lầm 1: Đánh đổi năng lực gốc lấy sự tiện lợi nhất thời

Nhiều người vội vã phụ thuộc AI mà quên đi việc trau dồi các kỹ năng cốt lõi. Hãy nhìn vào những phần mềm bạn đang dùng trong công việc hàng ngày. Figma từng cho dùng gần như không giới hạn, nhưng giờ gói Enterprise có giá hơn 2.250.000 VND/người/tháng, bị giới hạn plugin, số phiên bản, quyền chỉnh sửa. Notion AI từng miễn phí hoàn toàn, giờ tính riêng 200.000 VND/người/tháng và tách hẳn khỏi gói cơ bản. Slack giờ chỉ lưu tin nhắn 90 ngày với gói miễn phí.

Tất cả đều đi theo một công thức chung: cho xài thoải mái trước, khi người dùng đã lệ thuộc rồi, họ sẽ thu lại mạnh tay sau. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc không chỉ biết dùng công cụ, mà còn phải có nền tảng vững chắc để tự chủ khi công cụ thay đổi. Nếu bạn muốn xây dựng một hệ thống một người vận hành bền vững, việc giữ vững năng lực gốc là yếu tố then chốt.

“Sự tiện lợi tức thời thường che giấu cái giá phải trả về lâu dài: sự mất mát của năng lực tự chủ.”

Sai lầm 2: Sử dụng AI để “tiết kiệm thời gian” mà không tạo giá trị mới

Bạn có thể đang tiết kiệm được 10 giờ làm việc mỗi tuần nhờ AI. Điều này thật đáng mừng! Nhưng Sơn tự hỏi, bạn có đang dùng 10 giờ đó để nâng cấp chính mình, để học hỏi những kỹ năng mới, hay để xây dựng những giá trị thật sự khác biệt? Hay bạn chỉ đơn giản là sử dụng thời gian đó để làm lại những việc cũ, nhưng với tốc độ nhanh hơn mà thôi?

Nếu không dùng thời gian tiết kiệm được để đầu tư vào sự phát triển cá nhân, vào việc tạo ra sản phẩm hay dịch vụ có chiều sâu, thì rất có thể bạn chỉ đang “chạy nhanh hơn trong vòng tròn cũ”. Mục tiêu của việc ứng dụng công nghệ không chỉ là làm việc ít hơn, mà là làm những việc có tầm ảnh hưởng lớn hơn. Để phát triển One-Person System bền vững, bạn cần dùng AI để mở rộng giới hạn của mình, không phải để thu hẹp năng lực.

“Bạn đang tích lũy giá trị trong thời kỳ AI còn rẻ, hay chỉ quen với tiện lợi giá thấp mà chưa chuẩn bị gì cho ngày mai?”

Sai lầm 3: Để công cụ điều khiển tư duy và quy trình làm việc

Người có năng lực gốc và tư duy vững vàng sẽ luôn điều khiển được công cụ, thay vì bị công cụ điều khiển. Họ biết rõ mình đang làm gì, vì sao làm, và AI đang giúp phần nào trong quy trình đó. Đây là cách làm việc linh hoạt và chắc chắn. Ngược lại, nếu bạn để AI định hình cách bạn tư duy, cách bạn giải quyết vấn đề, dần dần bạn sẽ mất đi khả năng sáng tạo và giải quyết vấn đề độc lập.

Việc xây dựng quy trình có AI hỗ trợ nhưng không phụ thuộc là cực kỳ quan trọng. Nó đòi hỏi bạn phải chủ động, phải có tư duy phản biện và khả năng đánh giá. Đây cũng là lúc bạn cần quan tâm đến tối ưu AEO (Answer Engine Optimization) để nội dung của bạn không chỉ xuất hiện trên công cụ tìm kiếm mà còn được các AI trích dẫn một cách chính xác, minh bạch.

Để tránh sai lầm này, Sơn khuyến khích bạn:

• Xác định rõ mục tiêu cuối cùng trước khi dùng bất kỳ công cụ AI nào.
• Học cách tinh chỉnh prompt (lệnh yêu cầu) để điều khiển AI theo ý muốn, thay vì chấp nhận mọi thứ AI trả về.
• Luôn kiểm tra và hiệu đính kết quả của AI, đừng bao giờ tin tưởng tuyệt đối.
• Hiểu sâu về nguyên tắc cơ bản của công việc bạn đang làm, dù có hay không có AI.

Cách để giữ chủ động trong kỷ nguyên AI

Vậy, người tỉnh táo đang làm gì? Họ không quay về làm việc như thời chưa có AI, mà họ học lại và củng cố năng lực gốc. Điều này có nghĩa là bạn vẫn tận dụng công nghệ, nhưng với một nền tảng kiến thức và kỹ năng vững chắc, không để AI làm “thui chột” khả năng của mình.

Người thành công không chỉ dùng AI để tiết kiệm thời gian, mà dùng nó để làm được thứ mà trước đây mình chưa đủ năng lực, chưa đủ nguồn lực để làm. Họ tận dụng thời điểm vàng này khi AI còn “rẻ” và dễ tiếp cận để tạo ra giá trị thật sự, để xây dựng những sản phẩm, dịch vụ độc đáo, và để mở rộng tầm ảnh hưởng của mình. Đây là thời điểm tuyệt vời để bạn bắt đầu xây dựng doanh nghiệp một người của riêng mình với sự hỗ trợ đắc lực từ công nghệ, nhưng phải thật thông minh.

Cuối cùng, câu hỏi quan trọng nhất là: Bạn đang tích lũy giá trị thực sự trong thời kỳ AI còn nhiều ưu đãi, hay chỉ đơn thuần quen với sự tiện lợi giá thấp mà chưa chuẩn bị gì cho ngày mai? Hãy biến 10 giờ tiết kiệm được mỗi tuần thành 10 giờ nâng cấp bản thân, thay vì chỉ là 10 giờ làm việc nhanh hơn trong vòng lặp cũ. Việc xây dựng một hệ thống tự động hóa hiệu quả không chỉ nằm ở công cụ, mà ở tư duy của người vận hành.